FONT, FAMILIJA, PISMO
priredila: Olivera Stojadinović
novembar 2006.

Tipografija je grafička disciplina nastala sa pojavom pokretnog sloga. Font je osnovna kategorija kada se govori o tipografskom pismu.

Na računaru font je definisan jednim zapisom (file) kada se radi o TrueType, odnosno OpenType formatu (ekstenzije .ttf i .otf), dok su fontovi PostScript formata definisani pomoću dva zapisa istog naziva, a različitih formata (.pfb i .pfm). Dakle, računarski font se sastoji iz vektorskih definicija niza crteža slova, brojeva, interpunkcije i ostalih tipografskih znakova, zajedno sa širinama i kernom (metrika) koji određuju njihov međusobni položaj prilikom slaganja. Što se tiče različitih veličina, one se dobijaju proporcionalnim smanjivanjem ili povećavanjem datih geometrijskih oblika.

U doba nastanka tipografije, Gutenberg je razvio postupak izrade metalnih slova za ručno slaganje, koji se nije bitno promenio sve do pojave mašinske tehnologije. Postupak je počinjao rezanjem pečata (punca, punch) u tvrdom metalu, na kome je izrezivan ogledalski lik slova u pravoj veličini. Otkivanjem u mekšem metalu dobijan je otkivak (strike) iz koga je podešavanjem širine nastajala matrica (matrix). Ona je stavljana u kalup prilagodljive širine. U kalup je ulivana posebna legura, pa je tako, posle odstranjivanja viška metala dobijano slovo (type).

Iz jednog kompleta pečata mogle su se više puta otkivati matrice iz kojih se izlivalo onoliko slova koliko je bilo potrebno. Komplet odlivenih slova istog stila i veličine nazivan je fontom. On je podrazumevao jedan oblik i jednu veličinu određenog pisma. Sama reč font označavala je rezultat procesa livenja (found, fount, font). Slova su bila smeštena u sanduke — gornji za velika i donji za mala slova.

Familija označava skup fontova koji pripadaju jednom pismu (oblikovani su na isti način). Garamond je prvi kreirao familiju koja se sastojala od uspravne antikve i kurziva (roman, italic) u međusobno harmoničnom odnosu. Pre njega ova pisma su korišćena nezavisno. Sledeći Garamondov uzor, potonji štampari su formirali familije pisama koje su se sastojale iz različitih veličina istih oblika pisma. Pošto je svaka veličina rezana posebno, dolazilo je do neminovnih razlika u detaljima, pa su neki rezovi smatrani uspešnijim od drugih.

Današnja standardna knjižna familija sastoji se uspravnog i kurzivnog pisma (roman, italic) u dve težine (plain, bold), odnosno iz 4 fonta. Proširene familije mogu da sadrže veći broj težina, zatim malu kapitalu sa kurentnim ciframa, posebne fontove sa ligaturama, alternativnim znacima, ornamentima itd. Zatim mogu biti dodati i naslovni fontovi, predviđeni za slaganje u većim veličinama, kao i inicijali. Neke familije sastoje se iz više kompleta koji međusobno mogu da razmenjuju slova i na taj način variraju slog slično kao pri pisanju.

Sanserifne familije često sadrže veliki broj težina, od najsvetlijih do ekstremno tamnih. Kurziv je često oblikovan kao iskošeni normal (oblique). Familije se dalje proširuju variranjem širine slova, pa se formiraju skupovi proširenih i suženih fontova (extended, condensed), opet u više težina. Veliki broj fontova koji proizilaze iz jednog osnovnog oblika pogodni su za primenu u grafičkom dizajnu.

Superfamilije ili sistemi sastoje se iz više familija istog stila koje pripadaju različitim vrstama. Tako jedan dizajn može da se izvede u serifnom, sanserifnom i rukopisnom obliku ili se, recimo, osnovnim serifnoj i sanserifnoj dodaju poluserifna i polu-sanserifna familija.

Pismo (face) predstavlja sistem znakova koji omogućava čuvanje ljudskih misli i njihovo prenošenje kroz prostor i vreme. Danas se pisma dele na rukopisna i tipografska.

Tipografsko pismo (typeface), pismo koje se koristi se za slaganje sistemom pokretnog sloga, predstavlja skup znakova (slova, interpunkcije i specijalnih karaktera) oblikovanih u istom stilu. Može da bude izvedeno samo kao jedan font, ali i u obliku razgranate familije fontova. Naziv pisma označava određeni dizajn, pa ime fonta obavezno sadrži naziv pisma, pa potom dalje odrednice kojima se opisuju ostale osobine. Ime pisma i njegovi digitalni zapisi zaštićeni su autorskim pravima.

Kada se radi o rekonstrukcijama starih pisama, njihov izgled zavisi od uzorka koji je uzet kao osnova (određeni rez ili odštampani uzorak), kao i od interpretacije umetnika koji je radi. Takve rekonstrukcije bile su sistemski izvođene prilikom prelaska na mašinski slog, krajem 19. i početkom 20. veka, a drugi put prilikom uvođenja digitalne tehnologije u proces štampe. Tako neka čuvena pisma imaju različite interpretacije, koje se razlikuju po svom izgledu i karakteristikama, a svaka osim imena osnovnog dizajna nosi i dopunu (ime autora ili firme koja je nosilac rekonstrukcije) koja je razlikuje od drugih (različite verzije Garamonda, Bodonija, Kaslona).

Font i familije pisma
(knjižica u pdf formatu)
priredio: Ilija Knežević

Napomena: odštampajte obostrano, prerežite po sredini i sklopite knjižicu.